Ύπνος και ανάπτυξη παιδιού. Είναι προγνωστικός παράγοντας δυσκολιών;

Επιμέλεια:  Τάσος Μώκας, Εκπαιδευτικός, Λογοθεραπευτής s.i.   Επιστημονικός υπεύθυνος Κιβωτού Εξέλιξης

      Κάθε ζωντανό πλάσμα πρέπει να κοιμηθεί. Είναι η κύρια δραστηριότητα του εγκεφάλου κατά την πρώιμη ανάπτυξη. Οι κιρκάδιοι ρυθμοί, ή ο κύκλος ύπνου-αφύπνισης, ρυθμίζονται από το φως και το σκοτάδι και αυτοί οι ρυθμοί χρειάζονται χρόνο για να αναπτυχθούν. Οι ρυθμοί αρχίζουν να αναπτύσσονται σε περίπου έξι εβδομάδες και από τρεις έως έξι μήνες και τα περισσότερα βρέφη έχουν έναν κανονικό ύπνο. Με την ηλικία των δύο ετών, τα περισσότερα παιδιά έχουν περάσει περισσότερο χρόνο με το να κοιμούνται από ό,τι ξύπνια και συνολικά, ένα παιδί θα δαπανήσει περίπου το 40 % με το να κοιμάται. Ο ύπνος είναι ιδιαίτερα σημαντικός για τα παιδιά, καθώς επηρεάζει άμεσα την ψυχική και σωματική ανάπτυξη.

Υπάρχουν δύο εναλλασσόμενοι τύποι ή καταστάσεις ύπνου:

Μη ταχεία κίνηση ματιών (NREM) ή “ήσυχος” ύπνος. Κατά τη διάρκεια των βαθιών καταστάσεων του ύπνου NREM, η παροχή αίματος στους μύες αυξάνεται, η ενέργεια αποκαθίσταται, παρατηρείται ανάπτυξη και αποκατάσταση ιστών, όπου απελευθερώνονται σημαντικές ορμόνες για ανάπτυξη.

Ταχεία κίνηση ματιών (REM) ή “ενεργός” ύπνος. Κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, τα μυαλά μας είναι ενεργά και ονειρεύονται. Τα σώματά μας γίνονται ακίνητα, η αναπνοή και οι καρδιακοί ρυθμοί είναι ακανόνιστοι.

Τα μωρά περνούν το 50% του χρόνου τους σε κάθε μία από αυτές τις καταστάσεις και ο κύκλος ύπνου είναι περίπου 50 λεπτά. Σε ηλικία περίπου έξι μηνών, ο ύπνος REM περιλαμβάνει περίπου το 30% του ύπνου. Μέχρι να φτάσουν τα παιδιά στην προσχολική ηλικία, ο κύκλος ύπνου είναι περίπου κάθε 90 λεπτά.

Ύπνος και νεογνά (0-3 μήνες)

Για νεογέννητα, ο ύπνος κατά τους πρώτους μήνες συμβαίνει όλο το εικοσιτετράωρο και ο κύκλος ύπνου-αφύπνισης αλληλεπιδρά με την ανάγκη τροφοδοσίας, αλλαγής και γαλουχίας. Τα νεογνά κοιμούνται συνολικά 10 έως 18 ώρες την ημέρα σε ακανόνιστο πρόγραμμα με περιόδους μίας έως τριών ωρών που ξοδεύονται ξύπνιοι. Η περίοδος ύπνου μπορεί να διαρκέσει μερικά λεπτά έως αρκετές ώρες. Κατά τη διάρκεια του ύπνου, είναι συχνά ενεργοί, σπρώχνοντας τα χέρια και τα πόδια τους, χαμογελώντας, πιπιλίζοντας και γενικά εμφανίζονται ανήσυχα.

Τα νεογέννητα εκφράζουν την ανάγκη τους να κοιμούνται με διαφορετικούς τρόπους.  Είναι καλύτερο να βάζετε τα μωρά στο κρεβάτι όταν βρίσκονται σε  υπνηλία, αλλά δεν κοιμούνται. Είναι πιο πιθανό να κοιμηθούν γρήγορα και τελικά να μάθουν πώς να φτάσουν στον ύπνο. Τα νεογέννητα μπορούν να ενθαρρυνθούν να κοιμούνται λιγότερο κατά τη διάρκεια της ημέρας, εκθέτοντάς τα στο φως και το θόρυβο, και παίζοντας περισσότερο μαζί τους κατά τη διάρκεια της ημέρας. Καθώς πλησιάζει το βράδυ, το περιβάλλον μπορεί να είναι πιο ήσυχο και πιο αθόρυβο με λιγότερη δραστηριότητα.

Συμβουλές ύπνου για νεογέννητα

• Παρατηρήστε τα πρότυπα ύπνου του μωρού και εντοπίστε σημάδια υπνηλίας.
• Βάλτε το μωρό σε πανί όταν είναι σε υπνηλία.
• Τοποθετήστε το μωρό μακριά από κουβέρτες και άλλα μαλακά είδη.
• Ενθαρρύνετε το νυχτερινό ύπνο.

Ύπνος και βρέφη (4-11 μήνες)

Μέχρι την ηλικία των έξι μηνών, οι νυκτερινές τροφοδοτήσεις συνήθως δεν είναι απαραίτητες και πολλά βρέφη κοιμούνται τη νύχτα. Το 70-80 % θα το κάνει εννέα μηνών. Τα βρέφη τυπικά κοιμούνται 9-12 ώρες κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Τα κοινωνικά και αναπτυξιακά ζητήματα μπορούν επίσης να επηρεάσουν τον ύπνο. Τα ασφαλή βρέφη που είναι συνδεδεμένα με τον φροντιστή τους μπορεί να έχουν λιγότερα προβλήματα ύπνου, αλλά κάποιοι μπορεί επίσης να είναι απρόθυμοι να εγκαταλείψουν αυτή τη δέσμευση για ύπνο. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου εξαμήνου του έτους, τα βρέφη μπορεί επίσης να αντιμετωπίσουν το άγχος του αποχωρισμού. Η ασθένεια και η αυξημένη κινητική ανάπτυξη μπορεί επίσης να διαταράξουν τον ύπνο.

Συμβουλές ύπνου για βρέφη

• Αναπτύξτε τα κανονικά ωράρια ημέρας και ύπνου.
• Δημιουργήστε μια σταθερή και ευχάριστη ρουτίνα για το βραδινό ύπνο.
• Δημιουργήστε ένα κανονικό περιβάλλον φιλικό προς το ύπνο.
• Ενθαρρύνετε το μωρό να κοιμάται ανεξάρτητα.

Ύπνος και νήπια (1-2 χρόνια)

Τα μικρά παιδιά χρειάζονται περίπου 11-14 ώρες ύπνου σε περίοδο 24 ωρών. Όταν φθάνουν περίπου 18 μηνών, οι μητέρες τους θα μειωθούν σε μια φορά την ημέρα και θα διαρκούν περίπου μία έως τρεις ώρες. Τα maps δεν πρέπει να εμφανίζονται πολύ κοντά στην ώρα του ύπνου, καθώς ενδέχεται να καθυστερήσουν τον ύπνο τη νύχτα.

Πολλά μικρά παιδιά αντιμετωπίζουν προβλήματα ύπνου, όπως η αντίσταση στη μετάβαση στο κρεβάτι και τις αφυπνίσεις τη νύχτα. Οι νυχτερινοί φόβοι και οι εφιάλτες είναι επίσης συνηθισμένοι.

Πολλοί παράγοντες μπορούν να οδηγήσουν σε προβλήματα ύπνου. Η προσπάθεια των μικρών παιδιών για ανεξαρτησία και η αύξηση των κινητικών, γνωστικών και κοινωνικών τους ικανοτήτων, μπορεί να επηρεάσει τον ύπνο. Επιπλέον, η ικανότητά τους να ξεφεύγουν από το κρεβάτι, το άγχος του αποχωρισμού, η ανάγκη για αυτονομία και η ανάπτυξη της φαντασίας του παιδιού μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα ύπνου. Η υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας και τα προβλήματα συμπεριφοράς ενδέχεται να υποδηλώνουν κακό ύπνο ή πρόβλημα ύπνου.

Συμβουλές ύπνου για τα νήπια:

• Διατηρήστε ένα ημερήσιο πρόγραμμα ύπνου και συνεπή ρουτίνα για την κατάκλιση.
• Κάντε το περιβάλλον του υπνοδωματίου το ίδιο κάθε βράδυ και όλη τη νύχτα.
• Ορίστε όρια που είναι συνεπή. Ενθαρρύνετε τη χρήση ενός αντικειμένου ασφαλείας, όπως μια κουβέρτα ή ένα παραγεμισμένο ζώο.

Ύπνου και προσχολικής ηλικίας (3-5 ετών)

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας συνήθως κοιμούνται 11-13 ώρες κάθε βράδυ και τα περισσότερα δεν κοιμούνται μετά από πέντε χρόνια. Όπως και με τα νήπια, η δυσκολία στον ύπνο και η ξυπνήστε κατά τη διάρκεια της νύχτας είναι κοινά. Με την περαιτέρω ανάπτυξη της φαντασίας, τα παιδιά προσχολικής ηλικίας αντιμετωπίζουν συνήθως νυχτερινούς φόβους και εφιάλτες. Επιπλέον, η υπνοβασία και ο τρόμος του ύπνου κορυφώνονται κατά τη διάρκεια των προσχολικών ετών.

Συμβουλές ύπνου για παιδιά προσχολικής ηλικίας

• Διατηρείτε ένα τακτικό και σταθερό πρόγραμμα ύπνου.
• Έχετε μια χαλαρωτική ρουτίνα για την κατάκλιση που τελειώνει στο δωμάτιο όπου κοιμάται το παιδί.
• Το παιδί πρέπει να κοιμάται στο ίδιο ύπνο κάθε βράδυ, σε ένα δωμάτιο που είναι δροσερό, ήσυχο και σκοτεινό – και χωρίς τηλεόραση.

Παιδιά νάρκης και σχολικής ηλικίας (6-13 ετών)

Τα παιδιά ηλικίας 6 έως 13 ετών χρειάζονται 9-11 ώρες ύπνου. Ταυτόχρονα, αυξάνεται η ζήτηση από το σχολείο (π.χ. εργασία στο σπίτι), ο αθλητισμός και άλλες εξωσχολικές και κοινωνικές δραστηριότητες. Επιπλέον, τα παιδιά σχολικής ηλικίας ενδιαφέρονται περισσότερο για την τηλεόραση, τους υπολογιστές, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και το Διαδίκτυο καθώς και για τα προϊόντα καφεΐνης – τα οποία μπορούν να οδηγήσουν σε δυσκολία στον ύπνο, σε εφιάλτες και σε διαταραχές στον ύπνο τους. Ειδικότερα, η παρακολούθηση της τηλεόρασης κοντά στον ύπνο έχει συσχετιστεί με την αντίσταση κατά την κατάκλιση, τη δυσκολία να κοιμηθεί, το άγχος γύρω από τον ύπνο και τον ύπνο λιγότερων ωρών.

Τα προβλήματα και οι διαταραχές ύπνου κυριαρχούν σε αυτή την ηλικία. Ο κακός ή ανεπαρκής ύπνος μπορεί να οδηγήσει σε μεταβολές της διάθεσης, συμπεριφορικά προβλήματα όπως η ADHD και τα γνωστικά προβλήματα που επηρεάζουν την ικανότητά τους να μαθαίνουν στο σχολείο.

Συμβουλές ύπνου για παιδιά ηλικίας σχολικής ηλικίας

• Διδάξτε στα παιδιά της σχολικής ηλικίας στις υγιείς συνήθειες ύπνου.
• Συνεχίστε να υπογραμμίζετε την ανάγκη για τακτικό και συνεπές πρόγραμμα ύπνου και ρουτίνας για την κατάκλιση.
• Κάντε το υπνοδωμάτιο του παιδιού ευνοϊκό για ύπνο – σκοτεινό, δροσερό και ήσυχο.
• Κρατήστε τηλεόραση και υπολογιστές έξω από το υπνοδωμάτιο.
• Αποφύγετε την καφεΐνη.