Κάποιο χαίρονται..κάποιοι όχι… τα Χριστούγεννα. Τι είναι αισθητηριακή αμυντικότητα;

Κάποιο χαίρονται..κάποιοι όχι… τα Χριστούγεννα

Τι είναι αισθητηριακή αμυντικότητα

Δεκέμβριος, ο μήνας των παιδιών και του Αϊ Βασίλη είναι κιόλας εδώ. Όλοι  είμαστε σε μια πιο γιορτινή διάθεση όπου βγαίνουμε συχνότερα έξω στα μαγαζιά, γιορτές,  ερχόμαστε σε επαφή με περισσότερους ανθρώπους απ’ ότι στην καθημερινότητά μας, θα δούμε ίσως κάποιους συγγενείς από μακριά, στο σπίτι θα κυριαρχούν  <<ωραίες>> μυρωδιές και άλλες απολαύσεις, όπως γλυκά, τσουρέκια, γλειφιτζούρια. Για όλους μας όλα αυτά, προϊδεάζουν  μια όμορφη και χαρούμενη ατμόσφαιρα αυτές τις μέρες. Ωστόσο κάποιοι ανθρώποι, όμως, αυτό μπορεί να τους κάνει να φαίνονται «ανήσυχοι», να έχουν «περίεργη» συμπεριφορά, χωρίς να είναι εμφανής ο λόγος. Ή μήπως υπάρχει αλλά δεν το γνωρίζουμε; Ίσως αυτός ο λόγος να λέγεται αισθητηριακή αμυντικότητα.  Παρακάτω αναφέρουμε επιγραμματικά τι είναι  και κάποια από τα συμπτώματα που εμφανίζουν τα άτομα με αισθητηριακή αμυντικότητα,  προκειμένου η περίοδος των Χριστουγέννων να είναι  ευχάριστη για όλους!

Η αισθητηριακή αμυντικότητα είναι μία ομάδα συμπτωμάτων, τα οποία έχουν σχέση με αρνητικές ή αμυντικές αντιδράσεις του ατόμου σε <<ακίνδυνα>> ερεθίσματα προς ένα ή περισσότερα αισθητηριακά συστήματα. Δηλαδή είναι μία υπερβολική αντίδραση για προστασία από αυτά τα ερεθίσματα. Κάθε ένας από εμάς είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται κάποιο πιθανό κίνδυνο. Οι αισθήσεις μας λένε αν κάτι περπατά πάνω στο δέρμα μας, αν κινδυνεύουμε να πέσουμε ή εάν υπάρχει καπνός στον αέρα. Σε αυτές τις στιγμές μπορούμε να αντιδράσουμε ανάλογα για να προστατευτούμε από το κίνδυνο. Μερικοί άνθρωποι έχουν την τάση να υπερβάλλουν για να προστατευτούν ή να αμυνθούν. Αντιδρούν σε ορισμένα ερεθίσματα σαν να είναι ενοχλητικά, επικίνδυνα ή ακόμα και επώδυνα.
“…Το να έχεις αισθητηριακή αμυντικότητα είναι σαν να βρίσκεσαι σε ένα σκοτεινό πάρκινγκ. Μόνος, αργά τη νύχτα. Καθώς περπατάς μέσα σ’ αυτό το σκοτεινό περιβάλλον τα μάτια και τα αυτιά σου είναι συνεχώς ενεργά για τον εντοπισμό κινδύνου. Η καρδιά σου χτυπά. Είσαι σε ένταση, έτοιμος να δράσεις, να τρέξεις, να παλέψεις. Αναπηδάς στον κάθε ήχο. Σε αυτόν τον σκοτεινό χώρο οι αισθήσεις σου εντείνονται για να συλλάβουν έστω και την παραμικρή πληροφορία από το περιβάλλον και προδιαθέτουν για προστασία και άμυνα. Αργότερα, όταν θα είσαι στο σπίτι σου ασφαλής, οι αισθήσεις σου θα επιστρέψουν στην τυπική τους κατάσταση. Τα άτομα με αισθητηριακή αμυντικότητα είναι «κολλημένα» στο πάρκινγκ.

Τα άτομα αυτά υιοθετούν αντισταθμιστικές στρατηγικές, οι οποίες τους επιτρέπουν να ελέγχουν την αισθητηριακή τους αμυντικότητα. Σε πολλές περιπτώσεις, οι συμπεριφορές αυτές μπορεί να αποτελούν προσπάθεια του ατόμου να ρυθμίσει ή να ελαττώσει την αρνητική επίπτωση άλλων ενοχλητικών αισθητηριακών ερεθισμάτων. Τα πιο συνήθη πρότυπα περιλαμβάνουν αποφυγή αισθητηριακών ερεθισμάτων, καταστάσεων, περιβαλλόντων ή κοινωνικών επαφών. Ελεγκτικές ή ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές όπως άκαμπτες ρουτίνες, η παραγωγή ισχυρών ήχων για την κάλυψη ηχητικών ερεθισμάτων, γνωστικές στρατηγικές όπως το να μιλάει μόνος του και η αντοχή σε ενοχλητικά  ερεθίσματα για μικρό χρονικό διάστημα, αισθητηριακή αναζήτηση που μπορεί να περιλαμβάνει επαναλαμβανόμενες κινήσεις και δραστηριότητες, σφοδρή επιθυμία για βαθιά πίεση, έντονη μυϊκή δράση, μασούλημα, απομύζηση κα δάγκωμα αντικειμένων, σφίξιμο της κάτω σιαγόνας, συμπεριφορές αυτό-τραυματισμού και αυτό-κακοποίησης.

Η Α.Α κάνει αυτά τα άτομα να βρίσκονται συνεχώς σε θέση συνεχούς ετοιμότητας για ερεθίσματα που εκλαμβάνουν ως επιβλαβή . Παρουσιάζουν μια εικόνα άγχους, stress και διάσπασης προσοχής. Η αισθητηριακή υπερχείλιση ή αναστολή λειτουργίας είναι το σοβαρότερο πρόβλημα. Αυτό συμβαίνει όταν υπάρχει μεγάλη εισροή ερεθισμάτων σε πολλά αισθητηριακά συστήματα ταυτόχρονα και το άτομο μοιάζει να είναι ήρεμο , ενώ στην πραγματικότητα βρίσκεται σε «λήθαργο» ενώ είναι ξύπνιο. Άτομα με αμυντικότητα εμφανίζουν διαταραχές ύπνου. Στασικές  και σωματικές διαταραχές όπως γαστρεντερολογικά προβλήματα, πονοκέφαλοι ή μυϊκές εντάσεις. Κοινωνικές και συναισθηματικές διαταραχές καταλήγουν σε πρότυπα μαθημένων συμπεριφορών, συνηθειών και τρόπων συναλλαγής τα οποία είναι-στη φύση τους- προστατευτικά και αμυντικά. Δυσκολίες όπως η κοινωνική αποφυγή, επιθετική ή εριστική συμπεριφορά, συναισθηματική ευαισθησία ή συναισθηματικά « κατάρρευση », είναι συνήθεις.

Τύποι της Α. Α:

• Η ελαφρά Α. Α, η οποία περιγράφει την σχεδόν φυσιολογική συμπεριφορά κάποιου που μπορεί να υπερβάλει και αντιδρά σε μερικές αισθητηριακές εμπειρίες. Μπορεί να τους ενοχλεί η ταμπέλα από τα ρούχα, κάποια μυρωδιά, ο συνωστισμός στα καταστήματα. Είναι ικανά να προσαρμόζονται σε τέτοιου είδους καταστάσεις και συνήθως περνούν απαρατήρητοι.
• Η μέτρια Α. Α,  αποτελεί ένα πρόβλημα το οποίο διακόπτει δύο ή περισσότερους λειτουργικούς τομείς της ζωής του ατόμου. Μπορεί να παρουσιάζει δυσκολίες με κοινωνικές συναλλαγές, στρες και άγχος, εκκεντρικότητες στην καθημερινή ζωή του. Ελεγκτικές συμπεριφορές και ψυχαναγκαστικές  τάσεις και αποδιοργάνωση όταν αντιμετωπίζει αλλαγή.
• Η σοβαρή Α. Α, η οποία διακόπτει κάθε λειτουργικό τομέα της καθημερινής ζωής του ατόμου. Όλοι οι τομείς επηρεάζονται σε μεγάλο ή μικρό  βαθμό. Οι συμπεριφορές μπορεί να είναι άκαμπτες και περιορισμένες. Αυτή η ομάδα έχει και άλλα προβλήματα συνήθως και μπορεί να περιγράφεται και με άλλες ταμπέλες π.χ αυτισμός, ΔΕΠ-Υ.

Η περίοδος των Χριστουγέννων όπως αναφέρθηκε στην αρχή είναι μια περίοδος όπου είναι η «χαρά των αισθητηριακών ερεθισμάτων» και πώς αυτά μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά κάποιον.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα αισθητηριακής αμυντικότητας. Ένα άτομο μπορεί να παρουσιάζει ένα, δύο ή και όλα τα παρακάτω συμπτώματα:

• Απτική αμυντικότητα. Αποφεύγει το άγγιγμα από άλλους, εκνευρίζεται κατά το πλύσιμο ή κόψιμο μαλλιών, αποφεύγει ορισμένους τύπους ρούχων και γενικά διάφορα απτικά ερεθίσματα. Αποφεύγει να λερώνει τα χέρια του και να πειραματίζεται με αυτά.
• Ακουστική αμυντικότητα. Κλείνει συχνά τα αυτιά ή αντιδρά αρνητικά σε ορισμένους καθημερινούς ήχους. Σκεφτείτε τους ήχους των καταστημάτων τα Χριστούγεννα ή στους δρόμους.
• Στοματική αμυντικότητα. Αποφεύγει να βάζει ορισμένα τρόφιμα ή πράγματα μέσα και γύρω από το στόμα. Επιλεκτικό στα τρόφιμα που καταναλώνει ως προς τη γεύση, την υφή και τη θερμοκρασία τους και συχνά δεν ανέχεται το βούρτσισμα των δοντιών.
• Ανασφάλεια στη βαρύτητα. Φόβος σε αλλαγές της θέσης του κεφαλιού στο χώρο ή στην κίνηση. Φοβάται να χάσει την επαφή με το έδαφος ή να γείρει το κεφάλι προς τα πίσω ή προς τα κάτω. Μπορεί να φοβάται ορισμένες κινητικές εμπειρίες όπως το ποδήλατο, να κατεβαίνει σκάλες ή να ανεβαίνει πάνω σε εξοπλισμό της παιδικής χαράς.
• Ιδιοδεκτική αμυντικότητα. Αντιστέκεται στην αισθητηριακή εισροή στις αρθρώσεις μέσω συμπίεσης ή έλξης. Μερικά παιδιά αποφεύγουν να φορτίζουν βάρος στις αρθρώσεις τους και παραπονιούνται όταν στέκονται, σπρώχνουν αντικείμενα, σηκώνουν βάρη ή πηδούν.
• Οπτική αμυντικότητα. Κλείνει συχνά τα μάτια και αντιδρά υπερβολικά στο φως ή σε συγκεκριμένα οπτικά ερεθίσματα. Η προσοχή του αποσπάται εύκολα οπτικά και μπορεί να αποφεύγει τη βλεμματική επαφή.

• Οσφρητική αποστροφή. Αντιδρά αρνητικά σε ήπιες ή ακίνδυνες περιβαλλοντικές οσμές.

Γίνεται ,έστω και λίγο, αντιληπτό πόσο οδυνηρό μπορεί να είναι για ένα τέτοιο άτομο όχι μόνο η περίοδος των Χριστουγέννων αλλά και η καθημερινότητά του. Θα ήταν καλό να λαβαίναμε υπόψη τις διάφορες «παραξενιές», λοιπόν, κάποιου και να βλέπαμε από την δική του οπτική για του κάνουμε τη ζωή λίγο πιο εύκολη και ευχάριστη,

και που ξέρεις, μπορεί να του έχουμε κάνει το ωραιότερο δώρο για αυτή την ωραία περίοδο των Χριστουγέννων!!!!

Γράφει ο Βασίλης Γούσης, Εργοθεραπευτής S.I.